Balkanski ratovi unutrašnja kriza u BiH !

Balkanski ratovi su izazvali važnu unutrašnju krizu u unutrašnjem životu u
BiH. Nastupanjem ratova, austro-ugarska vlast je donijela više mjera koje su bile
usmjerene na jačanje vojnih vlasti nad civilnim. Na kraju, civilna uprava je prenijeta
na vojnog poglavara zemlje.
Ovaj poglavar – oličen u ličnosti generala Potioreka – donio je 3. maja 1913. niz
uredaba označenih kao “iznimne mjere”- kojima se ograničava kretanje, udruživanje
i sakupljanje, ograničava proizvodnja, prodaja, posjed i nošenje oružja i municije,
građanska lica stavljaju pod vojno-sudsku vlast, pooštrava krivični postupak te
izdaju novi propisi o ograničenjima za sredstva komunikacije.
Namjera Srbije i Crne Gore da zauzmu i prisvoje teritoriju današnje Albanije
izazvala je oštru reakciju Austro-Ugarske koja je izvršila vojnu mobilizaciju u BiH
i koncentrisala oko 190.000 vojnika prema Srbiji i Crnoj Gori. “Iznimne mjere” su
ukinute 15. maja 1913. godine, nakon što se crnogorska vojska povukla iz Skadra.
U toku Prvog balkanskog rata, srpski političari u BiH su se solidarisali sa
Kraljevinom Srbijom i Crnom Gorom i njihovim vojnim naporima. To je dovelo do
toga da se bošnjački političari približe hrvatskim političarima i zajedno identifikuju
sa pozicijom Austro-Ugarske prema ratnim osvajanjima balkanskih pravoslavnih
zemalja.
Međutim, bilo je i grupa među Bošnjacima, posebno među srednješkolskom i
akademskom omladinom koji su podržavali srpski nacionalizam i jugoslovensku
orijentaciji. Neki od njih su svojim telegramima pozdravili “srpsku vojsku,
osloboditeljicu potlačene braće u Turskoj”. Takve grupe je list Ujedinjene
muslimanske organizacije “Zeman” od 15. oktobra 1912. pod znakovitim naslovom
“Rat pravoslavlja proti islamu” najoštrije osudio kao “islamske Efijalte”.
Pro-srpska orijentacija malobrojnih omladinaca nije uticala na opšte pro-tursko
raspoloženje koje je vladalo među većinom Bošnjaka početkom i u toku balkanskih
ratova.
Na osnovu obrađenih historijskih izvora saznajemo da je nakon početka ratnih
dejstava na području sandžaka Novi Pazar i Taslidža već krajem oktobra 1912. u
BiH našlo sklonište oko 1600 bivših osmanskih vojnika.
U BiH se uspio vratiti i dio Bošnjaka koji su napustili zemlju dolaskom AustroUgarske te se naselili na obližnjim osmanskim teritorijama. Zauzimanjem tih
teritorija od strane balkanskih zemalja 1912. oni su se ponovo našli u prilici da
učine hidžret – sada u svoju staru domovinu.
Prema podacima prof. Dževada Juzbašića u periodu od polovine novembra
1912. do sredine maja 1913. oko 5000 lica se vratilo u BiH o zemaljskom trošku