Jugoslavensko pitanje

U ratnom vihoru a u okviru nastojanja da se s jedne strane spriječi raspad Austro-Ugarske,a s druge strane riješi Jugoslavensko pitanje,pojavile su se razne drzavno-pravne kombinacije vezane za Bosnu i Hercegovinu.Austrougarski vojni krugovi su nastojali da je pripoje Austrij,a predsjednik Ugarske vlade Istvan Tisza je nastojao da Bosnu i Hercegovinu pripoji Ugarskoj o čemu je 2.oktobra 1915. Ugarska vlada usvojila plan o priključenju Bosne i Hercegovine i od njega nije odustajala do samoga kraja rata.

Istovremeno sa ovim unutar austrougarskim kombinatorikama na sasvim drugoj strani tekao je proces rješavanja jugoslavenskog pitanja,što je vodilo stvaranju zajedničke drzave ujedinjenjem Kraljevine Srbije i Kraljevine Crne Gore sa juznoslavenskim zemljama Austrougarske monarhije.Oblik i način rješavanja ovog pitanja zavisili su od ratnog ishoda.Glavni akteri ujedinjenja bili su Vlada Kraljevine Srbije i Jugoslavenski odbor,formiran u Londonu 1915 na čelu sa Antom Trumbićem političarem iz Dalmacije te srpskim političarima iz Bosne i Hercegovine,Nikolom Stojanovićem,Dušanom Vasiljevićem i Milanom Srškićem.

Narodna skupština Srbije je na zasijedanju u Nišu 7.decembra 1914. u kojoj se ističe da se Srbija ne bori samo za očuvanje svoje nezavisnosti već za oslobođenje „sve neoslobođene braće Srba Hrvata i Slovenaca“,što ustvari odrazava stajalište velikosrpske balkanske politike.

U daljem toku razvoja događaja na ujedinjenju značajna je Krfska deklaracija objavljena 20.jula 1917 na Krfu a nakon pregovora srbijanske vlade i Jugoslavenskog odbora.U njoj je iskazana odlučnost da se po okončanju rata obrazuje drzava Srba Hrvata i Slovenaca kao „jednog torimenog naroda“ te načelo samoopredjeljenja.Drzava bi bila ustavna parlamentarna monarhija sa dinastijom Karađorđevića na čelu.Pitanje unutrasnjeg uređenja je ostalo neriješeno.

Majskom deklaracijom je pokrenuto pitanje ujedinjenja juznoslavenskih zemalja pod austrougarskom vlašću,tako je stvorena drzava Slovenaca Hrvata i Srba 29.oktobra 1918.godine.Na bosanskohercegovačkoj političkoj sceni su bile različite reakcije na Majsku i Krfsku deklaraciju.Štadler je bio za opstanak Austrougarske i njeno trijalističko uređenje,Šerif Arnautović jedan od vođa UMO (Ujedinjene muslimanske organizacije) je bio za autonomiju BiH u okvirima Austrougarske,Mehmed Spaho je bio za ujedinjenje za jugoslavnesku drzavu itd.

Rezoluciju hrvatskih srpskih i slovenačkih političara koja je usvojena u Zagrebu 3.marta 1918.potpisalo je i pet političara iz BiH.Ova rezolucija bila je od velikog značaja za dalji razvoj prilika.Na osnovu nje je u Zagrebu od 17. Do 19. Oktobra1918. Konstituirano narodno vijeće Srba Hrvata i Slovenaca.U plenum narodnog vijeća ušlo je 18 predstavnika BIH iz reda sva tri naroda a u središnji odbor je ušlo šest BH predstavnika među kojima nije bilo Bošnjaka,zbog čega su bošnjački političari protestvovali pa su naknadno kooptirani Halid-beg Hrasnica i Hamid Svrzo.

Po povratku bosanskih predstavnika iz Zagreba 31.oktobra 1918. Oformljen je u Sarajevu Glavni odbor Narodnog vijeća SHS za BiH.General Stjepan Sarkotić kao posljednji austrougarski zemaljski poglavar BiH predao je 1.novembra 1918. Upravu zemlje ovom tijelu.Već je 3. Novembra imenovana prva Narodna vlada za BiH.

Vlada je odmah obavijestila sve kotarske urede da je preuzela duznost pozivajući narod na javni mir,red i sigurnost.A uskoro je te vrijednosti narušila druga srbijasnka armija komandantna Stepe Stepanovića na području istočne Bosne.Ipak,postignut je sporazum da se o daljoj sigurnosti brine baš ta armija,čije su jedinice ušle u Sarajevo 6. novembra 1918.

Nemirima je bio tahvaćen i ostali prostor drzave SHS.Zato je Narodno vijeće na sastanku u Zagrebu od 24.11.1918 izabralo deputaciju od 28 lica za postizanje sporazuma o ujedinjenju sa Kraljevinom Srbijom (kojoj se u međuvremenu priključila Kraljevina Crna Gora).Ova delegacija je na tim pregovorima ustupila za zahtjevima za federalističkim uređenjem nove drzave.Ipak,usljed spleta okolnosti nalazeći se pod pritiskom ova delegacija Narodnog vijeća je 1. Decembra podnijela adresu regentu Aleksandru Karađorđeviću kojom ga poziva da u ime kralja Petra preuzme vlast u cijeloj zemlji.Potom je Regent proglasio ujedinjenje Srbije sa zemljama nezavisne drzave Slovenaca Hrvata i Srba u jedinstveno Kraljevstvo Srba Hrvata i Slovenaca.Time se i Bosna i Hercegovina našla u njenom drzavnom okviru.

---