Tokom velike istočne krize 1875–1878, odnosno u ratovima 1876–1878, autonomnim kneževinama u Srbiji i Crnoj Gori priznat je odlukom Berlinskog kongresa status nezavisnih i suverenih država, uz znatno teritorijalno proširenje.
Srbija je proširena tako što je dobila četiri nova okruga: niški, pirotski, toplički i vranjski. Prema podacima iz 1874. na tom je prostoru živjelo ukupno 6.566 muslimana, različite etničke pripadnosti.
Jedan od uslova koji su velike sile okupljene na Berlinskom kongresu postavile Srbiji da bi joj priznale nezavisnost bio je da na svojoj teritoriji osigura slobodu vjeroispovijesti.
Povod tome bila je žalba upućena Kongresu od strane Univerzalne izraelske alijanse (Alliance Israelite Universalle), međunarodne organizacije sa sjedištem u Parizu, na diskriminaciju Jevreja u Srbiji.
U čanu 35. Berlinskog ugovora određeno je da se u Srbiji “neće moći nikome razlika u vjeri i vjeroispovijedi protivstaviti kao uzrok da bude isključen,
ili da je nesposoban za uživanje građanskih i političkih prava, da ne bude primljen u javne službe, zvanja i časti, ili da ne vrši razne zanate i industrije ma u kom mjestu to bilo.
Sloboda i javno vršenje crkvenih obreda biće ujamčeni svima srpskim građanima, kao i strancima, i nikakva smetnja neće se moći činiti hijerarhijskom uređenju raznih vjeroispovijedi, niti od-
nosima njihovim sa crkvenim starije{inama svojim.”
Ovu odredbu srpska vlada je odmah 1878. pretocila u član 77. Zakona o uređenju oslobođenih predela, kojim se “građanima muhamedanske kao
i građanima svake druge zakonom priznate vere” potvrđuje pravo i sloboda
da ravnopravno obavljaju “verozakonske odredbe veroispovedi svoje”. Pored toga, imenovan je i muftija, kao muslimanski vjerski poglavar, sa sjedištem
u Nišu.
U stvarnosti, muslimansko se stanovništvo iz četiri novopripojena okruga skoro u cijelosti, milom ili silom, iselilo. Pojedini krajevi, kao Topolica i dijelovi vranjskog okruga, koje je uglavnom nastanjivalo albansko musli- mansko stanovni{tvo, potpuno su opustjeli. Pošto nije bilo mogućnosti da se brzo izvrši unutrašnja kolonizacija, to mnoga zemljišta više godina nisu obra|ivana niti je na njih naplaćivan porez. Usljed toga je, kako je to pisao
bivši ministar narodne privrede Kosta Stojanović, srpska drzava imala ogrom nu štetu.
Situacija u Crnoj Gori, koja je Berlinskim kongresom tako|er stekla nezavisnost, bila je sli~na onoj u Srbiji. Ratovima i odlukom Kongresa pripali su Crnoj Gori zna~ajniji bo{nja~ki gradski centri: Nik{i}, Podgorica, Spu, Berane, Kolašin i Bar. Ovi su gradovi, kao i muslimanska sela u plodnim dolinama, odmah bili izloeni velikom imigracionom talasu si- roma{nog pravoslavnog stanovni{tva sa okolnih planina.
Većina bosnjačkog stanovništva u međuvremenu je pobjegla u Bosnu i Hercegovinu, Sandžak, Kosovo i Albaniju. Od tada je počelo lutanje mnogih bosnjackih porodica iz današnje Crne Gore, ne samo po Balkanu nego istovremeno sve do Anadolije i sjeverne Amerike.
Oni koji su ostali činili su malu islamsku zajednicu, sa crnogorskim muftijom na čelu, čije je sjedište bilo prvo u Starom Baru, a potom u Podgorici.
Jedino su Bošnjaci Plava i Gusinja odbili da priznaju odluke Berlinskog kongresa. Oni su pružili odlučan oružani otpor odlukama Berlinskog kon- gresa, odnosno pripajanju Plava i Gusinja Crnoj Gori.
Na čelu oružanog otpora bio je Ali-beg [abanagi}, poznat kao Ali-pa{a Gusinjski. On je sa svojim Plavljanima i Gusinjanima pune dvije godine odolijevao crnogorskoj vojsci.
To je pitanje zbog uspješnog otpora Plava i Gusinja internacionalizirano i postalo je predmetom opširne prepiske me|u velikim silama. Austro–Ug- arska je po~etkom 1880. pokrenula akciju da se izvr{i “formalna predaja”
Plava i Gusinja Crnoj Gori. Ali-pa{a Gusinjski se, uz podršku Albanaca sa
Metohije i Rugova, ponovno tome oru`ano suprotstavio. U vremenu od 7/8. do 13. I 1880. vo|ena je velika i krvava bitka sa Crnogorcima. To je uvjerilo velike evropske sile da se na tom podru~ju odluke Berlinskog kongresa ne mogu provesti bez daljeg prolijevanja krvi.
Na inicijativu Francuske, izvr{ena je kompenzacija tako {to je mjesto Plava i Gusinja Crnoj Gori predat Ulcinj sa u{}em Bojane. Primopredaja Ulcinja izme|u osmanskih i crnogorskih jedinica izvr{ena je 26. XI 1880. godine. Ali-beg [abanagi} je za zasluge dobio od sultana zvanje paše. Područje Plava i Gusinja je izdvojeno u poseban sand`ak, koji je kao arpaluk predat na upravu samom Ali-pa{i Gusinjskom.